مجموعه کلیساهای آذربایجان که در سال 2008 میلادی به ثبت فهرست میراث جهانی یونسکو رسیدند، عبارتند از:

قره کلیسا:

در شمال غربی ایران و جنوب ماکو یکی از ارزشمندترین میراث های ملی ایرانیان و زیباترین بناهای باستانی کشورمان قرار دارد. یکی از نخستین کلیساهایی که در روی زمین احداث شده، قره کلیسا یا کلیسای طاطاووس مقدس است. در زبان آذری قره به معنای سیاه است و قره کلیسا به معنای کلیسای سیاه می باشد. بنای اولیه این کلیسا به تمامی از سنگ های سیاه و آتشفشانی بوده است که در این ناحیه فراوان است. در مرمت کلیسا در بخشی از آن سنگ های سفید نیز به کاربرده شده است. هم اینک در نمای این کلیسا هم سنگ سیاه و هم سنگ سفید دیده می شود. این کلیسا به فاصله نه چندان زیاد از میلاد مسیح ساخته شده است. پس از ورود اسلام به ایران به گرایش ایرانیان به دین دیگر همچنان ایرانیان حرمت این مکان مقدس را نگه داشته اند و پیروان آیین مسیحیت با آزادی تمام تا به امروز در این مکان به عبادت و راز و نیاز مشغول شدند.

قره کلیسا که از کلیساهای آذربایجان است به تادئوس مقدس هم شناخته می شود. تادئوس از حواریون حضرت عیسی مسیح بوده است که 43 سال پس از میلاد آن حضرت برای تبلیغ دین خدا به این منطقه آمد و در سال 66 میلادی به قتل رسید و در همین مکان به خاک سپرده شد. این مکان دیری است که زیارتگاه مسیحیان ارمنی است.  در دوره های مختلف تاریخی و با وجود ایمان محکم مردم ایران اقلیت های دینی همواره با آزادی کامل در ایران زیستند و شاهد بر این ادعا کم نیست. این کلیسا دو گنبد مخروطی شکل دارد. گنبدی که بر بالای محراب قرارگرفته قدیمی است. گنبد دوم در جریان توسعه کلیسا به آن افزوده شده است. این تغییر چنان استادانه صورت گرفته است که بیننده هم اکنون بنا رابه صورت مجموعه ای واحد می بیند. گنبد از داخل کلیسا با عظمت تر و بزرگ تر به نظر می رسند. برای کسی که داخل کلیسا است گویی که این گنبدهای عظیم راهی به سوی آسمان است.

مجموعه قره کلیسا شامل سه کلیسای سنت استپانوس، زور زور و همین کلیسا در سال 2008 میلادی در فهرست آثار جهانی سازمان یونسکو به ثبت رسید. این بنای زیبا پس از گذشت سال های دراز همچنان محکم و استوار برجای ایستاده است و شاهدی گویا بر توانایی قوم ایرانی است که هرگاه اراده کرده شاهکارهایی در هر عرصه خلق کرده است.

قره کلیسا در فاصله 257 کیلومتری شهرستان ارومیه قرار گرفته که تقریبا بدون ترافیک 3 ساعت و 26 دقیقه طول می کشد که به مقصد برسید.

کلیسای استفانوس مقدس:

دومین کلیسای مهم ارامنه که بعد از قره کلیسا قرار می گیرد، کلیسای استفانوس مقدس است.  این کلیسا متعلق به مسیحیان گریگوری  می باشد. در کلیسای استفانوس مراسم و مناسکی در یک روز از سال برگزار می شود که هزاران نفر از ارمنیان به گرد هم جمع می آیند. 

سنت استپانوس اولین شهید راه مسیحیت است که در سال 36 میلادی توسط یهودیان سنگسار شد. معماری کلیسای استفانوس برگرفته از سبک های اوراتو، رومی و اشکانی می باشد. در اطراف این کلیسا ،درختان و دره سرسبزی دیده می شود که منظره چشم گیری را بوجود آورده است. کلیسای استفانوس از سه ساختمان اصلی  شامل برج ناقوس، اجاق دانیال و نمازخانه اصلی تشکیل شده است. نقش برجسته های زیبایی از سنگسار شدن استپانوس مقدس، به صلیب کشیدن حضرت مسیح و عروج آن در دیوارهای خارجی کلیسا دیده می شود. 

کلیسای استفانوس که یکی از کلیساهای آذربایجان می باشد جلفا در فاصله 236 کیلومتری شهرستان تبریز قرار گرفته که تقریبا بدون ترافیک 3 ساعت و 10 دقیقه طول می کشد که به مقصد برسید.

کلیسای مریم مقدس:

کلیسای مریم مقدس در ارتفاعات دره شام شهر جلفا در استان آذربایجان شرقی قرار گرفته است. کلیسای مریم مقدس برگرفته از سبک معماری ارمنی بوده و متعلق به حواریون ارمنی می باشد. شروع ساخت این کلیسا در سال سده 16 میلادی است و مربوط به دوران صفویه می باشد. این بنا پلانی مستطیلی شکل و مصالح عمده که در آن به کار گرفته شده از سنگ لاشه، آجر با ملات گل است.

کلیسای چوپان:

کلیسای چوپان در ساحل رود ارس و در غرب شهر جلفا واقع شده است. کلیسای چوپان محل عبادت چوپانان ارمنی است که در روستاهای اطراف دره شام مستقر بودند. داخل کلیسا کوچک، مصالح به کاررفته در کلیسا از سنگ و ملات  و سطح دیوارهای داخلی با گچ است. قسمت بیرونی کلیسا از سنگ پوشانده شده و دارای یک گنبد است. هم چنین طاق های کلیسای چوپان جناغی شکل است.

کلیسای زور زور:

کلیسای زور زور، در دامنه کوهپایه  و در نزدیکی روستای بارون، شهرستان ماکو در استان آذربایجان غربی واقع شده است. تاریخ ساخت این بنا در بین سال های 1315 تا 1324 میلادی تخمین زده شده و به صورت مدرسه تعلیمات دینی و فرهنگی و ادبی تحت نظر یکی از مشاهیر ادب و تربیت ارمنیان بنام اسقف هوانس یرزنقاتسی اداره می شد. کلیسای زور زور صلیبی شکل و نمای آن ساده و با سنگ ساخته شده است.

منبع : نشاط آوران